102 χρόνια από την απελευθέρωση της επαρχίας Φιλιππιάδας

ΈΝΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΌ ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΈΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΉΣ ΜΑΣ

Γιώργος Σπ. Γιάννος

Συμπληρώνονται, στις 13 Οκτωβρίου 2014, 102 χρόνια από την ημέρα που το 2^ο τάγμα του Ελληνικού Στρατού με διοικητή τον ταγματάρχη Γκιταράκο εγκατεστημένο από την προηγουμένη στη Φιλιππιάδα, περί το μεσημέρι απέστειλε Διμοιρία του 5^ου λόχου στο Θεσπρωτικό, απελευθερώνοντας έτσι και τυπικά την περιοχή. Έτσι, από την ημερομηνία αυτή η Λάκκα και ολόκληρη η επαρχία Φιλιππιάδας και τυπικά απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό μετά από αιώνες σκλαβιάς.

Με την ευκαιρία της επετείου, ας δούμε χρονολογικά και συνοπτικά τα γεγονότα των τελευταίων ημερών που μας οδήγησαν στην απελευθέρωση.

Ο ελληνικός Στρατός στο Γεφύρι της Άρτας, κατά τον ατυχή πόλεμο του 1987.-
Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Μουσείου Μπενάκη

5 Οκτωβρίου. Από το μεσημέρι της 5^ης Οκτωβρίου 1912 η Ελλάδα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Τουρκία. Είχε προηγηθεί στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912 το τελεσίγραφο προς στην Τουρκία, της συμμαχίας των Βαλκανικών κρατών, δηλαδή Σερβίας, Μαυροβουνίου, Ελλάδας, και Βουλγαρίας με το οποίο ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας των εθνικών μειονοτήτων τους, που ζούσαν στο έδαφός της. Όπως ήταν φυσικό η Τουρκία απέρριψε το τελεσίγραφο και η σύγκρουση ήταν πλέον αναπόφευκτη. Κάπως έτσι ξεκινούσε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος που επίσημα κηρύχθηκε στις 9 Οκτωβρίου του 1912, ημερομηνία που εξέπνεε το τελεσίγραφο. Οι επιστρατεύσεις όμως ξεκίνησαν πέντε ημέρες πριν και ο ελληνικός στρατός ήταν παρατεταγμένος από τη γέφυρα του Αράχθου και πίσω που ήταν και τα σύνορα από το 1881. Πρωθυπουργός της Ελλάδας και υπουργός των Στρατιωτικών ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, Αρχιστράτηγος ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και αρχηγός του Στρατού Ηπείρου ο Υποστράτηγος Σαπουντζάκης. Έδρα του Στρατηγείου του Στρατού Ηπείρου ήταν η Άρτα.

Τη νύχτα της 5^ης Οκτωβρίου λήφθηκε η απόφαση να απωθηθεί η επί του Αράχθου εχθρική δύναμη και να καταληφθεί η αμυντική γραμμή επί των υψωμάτων του Γριμπόβου. Εκδόθηκε διαταγή για τη συγκέντρωση των μονάδων επίθεσης στους καταλλήλους χώρους (θέσεις εξόρμησης) μέχρι το μεσημέρι της επομένης.

6 Οκτωβρίου. Στις 2 το μεσημέρι της 6^ης Οκτωβρίου το 7^ο Τάγμα διέβαινε πρώτο την ιστορική γέφυρα της Άρτας και εγκατέστησε προγεφύρωμα δυτικά της. Υπό την προστασία του πέρασαν τη γέφυρα διαδοχικά και τα υπόλοιπα τμήματα του Ελληνικού Στρατού ανενόχλητα από τον εχθρό.

Οι στρατιωτικές δυνάμεις των Ελλήνων ανέρχονταν σε 11.000 στρατιώτες, έναντι 20.000 των Τούρκων. Συγκεκριμένα: Το 15^ο Σύνταγμα Πεζικού. Τα 3^ο, 7^ο και 10^ο Τάγμα Ευζώνων (Τσολιάδων). Το 2^ο Ανεξάρτητο Τάγμα Ευζώνων. Επί πλέον υπήρχαν δύο μοίρες πεδινού και ορειβατικού πυροβολικού, ένας λόχος Μηχανικού, μία ίλη Ιππικού, μονάδες εφοδιασμού και χειρουργείων. Εκτός αυτών, ο Στρατός Ηπείρου ενισχύθηκε και με εθελοντικά σώματα Κρητών. Είχε προηγηθεί η μυστική προετοιμασία από το Ελληνικό Κράτος των εθελοντικών αντάρτικων σωμάτων Ηπειρωτών για την προστασία των πληθυσμών από τις Αλβανικές συμμορίες και την προετοιμασία του Αγώνα. Στην περιοχή μας οργανώθηκε το ΜΗΣ (Μικτό Ηπειρωτικό Στράτευμα υπό τον υπολοχαγό μηχανικού Δημήτριο - Τιμολέοντα Νότη Μπότσαρη.

6 μέχρι 8 Οκτωβρίου. Οι Περισσότερες Ελληνικές δυνάμεις είχαν διέλθει τη γέφυρα και είχαν πάρει τις θέσεις τους σε τρεις κυριότερους τομείς ευθύνης:

1) του Γριμπόβου, με ηγέτη τον διοικητή του 15^ου Συντάγματος, αντ/χη Γεώργιο Πολυμενάκο,

2) των πεδινών χωριών, με ηγέτη τον διοικητή του 3^ου Τάγματος Ευζώνων, αντ/χη Αλέξανδρο Κοντούλη και

3) του Αμμότοπου, με ηγέτη τον διοικητή του 7^ου Τάγματος Ευζώνων ταγματάρχη Καπετανάκη. Στο διάστημα αυτό η σύγκρουση των δύο αντιπάλων περιοριζόταν σε αναγνωριστικούς αραιούς κανονιοβολισμούς των θέσεων εκατέρωθεν.

9 Οκτωβρίου. Το πρωί της 9^ης τα Ελληνικά τμήματα στον Αμμότοπο, επιτέθηκαν κατά των Τούρκων στο Γυμνότοπο και τις νοτιοδυτικές πλαγιές του Γοργομύλου, χωρίς αποτέλεσμα.

10 Οκτωβρίου. Οι Τούρκοι πραγματοποιούν σφοδρή αντεπίθεση με 3.000 άνδρες με αποτέλεσμα τα Ελληνικά τμήματα με 600 άνδρες χωρίς εφεδρείες να υποχωρήσουν δίνοντας σκληρές μάχες. Έτσι, κατά τις τρεις το απόγευμα, οι Τούρκοι κατέλαβαν τον Αμμότοπο, κατέσφαξαν πολλούς κατοίκους άλλους συνέλαβαν, λεηλάτησαν και έκαψαν το χωριό. Τις βράδυνες και νυχτερινές ώρες συνέχισαν λυσσαλέα τις επιθέσεις και επεκτάθηκαν μέχρι το Κορφοβούνι. Τις βραδινές ώρες, από το χωριό Στρεβίνα, κατευθύνθηκαν προς τα υψώματα του Γριμπόβου. Με γενική επίθεση εκτοπίζουν τα Ελληνικά τμήματα από τα βόρια υψώματα του Γριμπόβου και στράφηκαν προς τα νότια. Εκεί ο στρατός μας, με ηγέτη το διοικητή του 15^ου Συντάγματος αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Πολυμενάκο, αντιστάθηκε γενναία και ηρωικά και σταμάτησε την προέλαση. Όλη τη νύχτα το Γρίμποβο αποτέλεσε πεδίο φοβερών συγκρούσεων με τους Τούρκους να προσπαθούν με λυσσαλέες επιθέσεις να διασπάσουν τη γραμμή των Ελλήνων και τους Έλληνες να αμύνονται με αυταπάρνηση, αυτοθυσία και ηρωισμό, μέχρι θανάτου.

11 Οκτωβρίου. Το πρωί της 11^ης Οκτωβρίου οι θέσεις των Ελλήνων ενισχύονται και πραγματοποιούν ορμητική αντεπίθεση και μέχρι τις 10 το πρωί, εκτοπίζουν άτακτα τους Τούρκους προς τα υψώματα της Στρεβίνας (Καμπή), από τα οποία ξεκίνησαν το προηγούμενο βράδυ. Μέχρι το βράδυ τα Ελληνικά τμήματα προσπαθούσαν να καταλάβουν τις θέσεις των Τούρκων συναντώντας όμως σθεναρή αντίσταση.

12 Οκτωβρίου. Ο Ελληνικός στρατός της περιοχής, άρχισε τις ετοιμασίες για την συνέχιση της επίθεσης. Οι εμπροσθοφυλακές δεν δέχτηκαν πυρά και διαπίστωσαν ότι οι Τούρκοι είχαν εξαφανισθεί. Είχαν φύγει τη νύχτα από όλη την περιοχή χωρίς να γίνουν αντιληπτοί. Ο λόγος ήταν ότι ένα απόσπασμα 150 Ευζώνων, είχε καταλάβει το Ανώγειο. Το μικρό αυτό τμήμα και με τη συνδρομή Ανωγειατών ανταρτών που γνώριζαν καλά τα κατατόπια, οργάνωσε τον έλεγχο της περιοχής και αντιστάθηκε στις επιθέσεις των Τούρκων από διαφορετικές μεριές. Με το σούρουπο, επιτέθηκαν και κατέλαβαν το Φρούριο των Πέντε Πηγαδιών. Με την είδηση αυτή, ο αρχιστράτηγος των Τούρκων Εσάτ Πασάς διέταξε την άμεση υποχώρηση του στρατού του προς τα Γιάννενα για να μην αποκοπεί και εξοντωθεί στην κοιλάδα του Λούρου και στα δύσκολα περάσματα των Πέντε Πηγαδιών.

Έτσι με τη στρατηγική ενέργεια των Ελλήνων Ευζώνων στο Ανώγειο και στα «Πέντε Πηγάδια», η Φιλιππιάδα απελευθερώθηκε αναίμακτα.

Οι Έλληνες αξιωματικοί, αφού βεβαιώθηκαν ότι οι Τούρκοι είχαν εξαφανισθεί, ανέφεραν αμέσως το γεγονός στο Στρατηγείο.

Με εντολή του Σαπουντζάκη μια ίλη ιππικού υπό τον υπίλαρχο Γιαννόπουλο, από τους Χαλκιάδες πέρασε την πέτρινη γέφυρα Καλογήρου το μεσημέρι της 12^ης Οκτωβρίου. Ανίχνευσε τη γύρω περιοχή και διαπίστωσε ότι οι πραγματικά δεν υπήρχαν πουθενά Τούρκοι στρατιώτες.

Το ανακοινωθέν του υπίλαρχου Γιαννόπουλου είναι πλήρως κατατοπιστικό:

«Γέφυρα Καλογήρου 12 Οκτωβρίου 1912, ώρα 13.10 μ.μ. Στρατηγείον: Η διάβασις της γέφυρας ελευθέρα, τα πολυβολεία κενά. Η γέφυρα έχει ανάγκη επιδιορθώσεως προς διάβασιν πυροβολικού, καθότι το ξύλινο κατάστρωμά της έχει καταστραφεί εις πολλά μέρη. Άφησα τμήμα τι προς φρούρησιν της γέφυρας και με το υπόλοιπο του ουλαμού βαίνω προς Φιλιππιάδα».

Αφού εγκατέστησε φρουρά στη γέφυρα, κάλπασε με την υπόλοιπη δύναμη προς την Φιλιππιάδα. Περνώντας από Ελευθεροχώρι και Νέα Φιλιππιάδα, έφτασε στην Παλαιά Φιλιππιάδα, εκδίδοντας νέο ανακοινωθέν:

«Φιλιππιάς 12 Οκτωβρίου 1912, ώρα 02.25' μ.μ. Στραγηγείον. Φιλιππιάς τελείως ελευθέρα. Ευρίσκομαι εν αυτή αναμένων διαταγάς σας».

Στη συνέχεια έφτασε τις βραδινές ώρες μετά από πεζοπορία από τους Χαλκιάδες, χωρίς καμιά ενόχληση το 2^ο τάγμα υπό την διοίκηση του Ταγματάρχη Γκιταράκου, ο οποίος αφού έλαβε όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα, έστειλε το ανακοινωθέν:

«Φιλιππιάς 12-10-12, ώρα 11 νυκτός. Αρχηγείον Στρατού. Εκτελούντες διαταγήν σας, κατέλαβον Φιλιππιάδα, λαβόντες παν μέτρον κατάλληλον προς εξασφάλισιν της τάξεως, θέσαντες φρουρούς εις τα δημόσια καταστήματα, αναβάλλοντες δι' αύριον την καταγραφήν των εν αυτοίς ειδών ως εκ του προκεχωρηκότος της ώρας... Εν γένει δε τα μέτρα της ασφάλειας εξετελέσθησαν τη επιβλέψει λοχαγού Αντωνιάδου».

Λίγο αργότερα και ο λοχαγός Αντωνιάδης έστελνε και αυτός στο Στρατηγείο το δικό του ανακοινωθέν:

«Φιλιππιάς 13-10-1912, ώρα 2.30' πρωίας. Αρχηγείον. Κατελάβομεν Φιλιππιάδα, Ελευθεροχώρι. Πολλά πολεμοφόδια, τρόφιμα και 12 αιχμάλωτοι εις χείρας μας. Ουλαμός κατέχει γέφυραν Καλογήρου, 6^ος λόγος πρωτοφυλακή προς Παντάνασσαν, 7^ος λόχος εις Ελευθεροχώρι, 8^οςπρωτοφυλακή προς Πρέβεζαν».

Μετά τα ιστορικά για την περιοχή μας γεγονότα, το αρχηγείο του Στρατού Ηπείρου με δύο διαδοχικά ανακοινωθέντα ενημέρωνε τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο.

1^ο ανακοινωθέν: «Άρτα 12-10-1912, Υπουργείον Στρατιωτικών - Αθήνας. 8^ονΔελτίον. Απεσύρθη σήμερον ο εχθρός εκ Κιάφας, θέσεως εφ' ης επί τριήμερον διεξήγητο επίμονος αγών, καθ’ ον ο εχθρός υπέστη μεγάλας απωλείας. Κατόπιν αναγνωρίσεως προς Φιλιππιάδα, διέταξα όπως ανάλογον στράτευμα καταλάβη την ειρημένην πόλιν περί εσπέραν ταύτης. Περί 5^ην ώραν μ.μ. της σήμερον ήρξατο η κατάβασις εκ Γριμπόβου αναλόγου δυνάμεως ημών προς κατάληψιν Στρεβίνας. Αναγνώρισις ενεργείται προς χωρίον και στενωπόν Κουμουτζάδων. Οι κάτοικοι του χωρίου Κουμουτζάδων κατά την νύχτα της προχθές καθ' ην διεξήγετο μάχη υπέστησαν κατά πληροφορίας διασωθέντος και προσελθόντος ενταύθα Χριστιανού εκ Κουμουτζάδων φρικώδη βασανιστήρια εκ μέρους των Τούρκων. Οι νεώτεροι των ανδρών του χωρίου ανερχόμενοι εις 25 περίπου δεθέντες δια σχοινίων προσήχθησαν επί του πεδίου της μάχης, όπου τουφεκίσθησαν εκ των όπισθεν φονευθέντες άπαντες πλην δύο, οίτινες εσώθησαν προσποιηθέντες τον νεκρόν. Επίσης γυναικόπαιδα του ειρημένου χωρίου εγκλεισθέντα εν μια οικία υπέστησαν φρικώδη βασανιστήρια. Τούτων αγνοείται η τύχη. Ταύτα πάντα εγένετο τη διαταγή αυτού του διοικούντος τον εκεί Τουρκικόν στρατόν, όστις κατά θετικάς πληροφορίας ήτο αξιωματικός ανώτερος. Επίσης κατά πληροφορίας κατοίκων Φιλιππιάδος, νέοι της πόλεως ταύτης δεθέντες οδηγούνται παρά του υποχωρήσαντος στρατού εις Ιωάννινα όπως φονευθώσι».

13 Οκτωβρίου. Το 2^ο Τάγμα παρέμεινε στις θέσεις του γύρω από τη Φιλιππιάδα. Εκτός των άλλων περί το μεσημέρι απέστειλε Διμοιρία του 5^ουλόχου στο Θεσπρωτικό, απελευθερώνοντας έτσι και τυπικά την περιοχή.

2^ο ανακοινωθέν: «Άρτα 13-10-1912. Υπουργείων Στρατιωτικών Αθήνας". 9^ον Δελτίον. Χθες την 5.30 μ.μ. κατελάβομεν την Φιλιππιάδα, τον Λούρον, Ελευθεροχώρι και γέφυραν Παντανάσσης, την δε 7^ην εσπερινήν ώρας κατελάβομεν την Στρεβίναν. Ο Τουρκικός στρατός φεύγων εγκατέλειψε πάμπολλα πολεμοφόδια, τρόφιμα και άλλα υλικά, ων το ποσόν θέλομεν αναφέρει άμα τη καταγραφή των. Συνελήφθησαν 12 αιχμάλωτοι, ως εις αξιωματικός. Διέταξα τα δέοντα δια την ασφάλειαν των κατοίκων των καταληφθέντων μερών, ανεξαρτήτως θρησκεύματος».

Το στρατιωτικό νοσοκομείο έξω από τη Φιλιππιάδα

Η Φιλιππιάδα από την ημέρα της απελευθέρωσης της στις 12 Οκτωβρίου 1912, μέχρι την ημέρα απελευθέρωσης ολόκληρης της Ηπείρου στις 21 Φεβρουαρίου 1913, αποτέλεσε σταθμό σημαντικών γεγονότων. Σ' αυτήν μεταφέρθηκε και εγκαταστάθηκε το Ελληνικό Στρατηγείο, ιδρύθηκε Νοσοκομείο περίθαλψης και διακομιδής τραυματιών, εγκαταστάθηκαν κέντρα εφοδιασμού του στρατού, ήρθαν και διέμεναν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο διάδοχος Κωνσταντίνος.

20 Οκτωβρίου: Μετά την απελευθέρωση της Φιλιππιάδας, ο Ελληνικός Στρατός περνάει το Τουρκικό φυλάκιο Φλάμπουρων, το οποίο καταλαμβάνει εύκολα και φτάνει στη Νικόπολη, στην οποία υπάρχει τουρκική φρουρά, η οποία μετά από μάχη εξουδετερώνεται. Η Τούρκικη Φρουρά Πρέβεζας περικυκλωμένη από στεριά και από Θάλασσα από τον Ελληνικό Στρατό αποφασίζει την ειρηνική παράδοση της πόλης και ξημερώνοντας η 21^ηυπογράφεται το σχετικό σύμφωνο.

21 Οκτωβρίου: Το μεσημέρι ο συνταγματάρχης Παναγιώτης Σπηλιάδης εισέρχεται έφιππος στην σημαιοστολισμένη πόλη της Πρέβεζας και εγκαθίσταται στο φρούριο του Αγίου Ανδρέα. Έτσι με τα γεγονότα αυτά όλος ο νομός Πρέβεζας είναι ελεύθερος και τα Ελληνικά Στρατεύματα οδεύουν προς την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και της Ηπείρου ολόκληρης.